Temišvar – prestonica evropske kulture za 2021. godinu
Temišvar je prestonica evropske kulture 2021. godine, a ako putujete u Rumuniju bez posete gradu na samom zapadu zemlje, definitivno ćete propustiti važan deo njene kulture i lepote. Pokazaćemo vam šta čini Temišvar tako jedinstvenim i koje znamenitosti trebali videti.
Sa nešto više od 300.000 stanovnika, Temišvar je treći po veličini grad u Rumuniji posle Bukurešta i Kluža. Sa istorijom dugom skoro 1000 godina, Temišvar nudi savršen spoj istorijskih znamenitosti i moderne kulture. Pozorišne predstave, koncerti, umetničke izložbe i drugi događaji održavaju se ovde tokom cele godine. Ni noćni život nije zanemaren, koliko to situacija dopušta.
Kosmopolitizam i modernost susreću se sa istorijom koja je rasla kroz vekove. Na primer, Temišvar je bio prvi evropski grad i drugi u svetu posle Njujorka koji je 1884. uveo električno ulično osvetljenje. U Temišvaru se nalazila i prva fabrika duvana u zemlji i prvi rumunski tramvaj.
Prvi zapisi o gradu Temišvaru, izgrađenom na mestu drevne rimske tvrđave pod nazivom Castrum Regium Themes, datiraju iz 1212. Tokom godina, Temišvar, najveći grad u zapadnoj Rumuniji, bio je pod uticajem mnogih kultura. Rimljani su ga koristili kao važno ukrštanje tvrđava sve dok ga Tatari nisu uništili u 13. veku. Temišvarje 1552. godine osvojila turska vojska i ostao je pod njihovom zaštitom do 1718. godine. Temišvar je kasnije postao vitalni trgovački i industrijski grad. Turci, Austrijanci, Nemci i Srbi ostavili su trag i njihov uticaj se i danas može videti u naseljima širom grada.
Šarm ovog grada, smeštenog na severnoj obali reke Begej, leži u njegovom izrazitom arhitektonskom karakteru i živahnom kulturnom životu. Često se naziva i „Mali Beč“, Temišvar je dom muzičkih i pozorišnih predstava tokom cele godine, umetničkih galerija, muzeja i užurbanog noćnog života.
Temišvar je bio prvi evropski grad koji je uveo konjske tramvaje (1869.) i električno ulično osvetljenje (1889.) Temišvar je izgrađen na močvari, a mitropolitska katedrala ima 5000 hrastovih oslonaca ispod sebe. Ovde je rođen Johnni Veissmuller, holivudski Tarzan.
Zahvaljujući svojoj blagoj klimi, Temišvar ima mnogo javnih trgova i bujnih zelenih utočišta. Grad je lako istražiti pešice. Ako se umorite, za trenutak će doći tramvaj, a prevoz je brz, čest i efikasan.
Temišvar obiluje crkvama nekoliko konfesija, jevrejskom četvrti, elegantnim baroknim trgom i centrom grada koji je namenjen samo pešacima. Neki od spomenika u srcu grada pružaju panoramski pogled, dok mnogi parkovi u ovom „gradu cveća“ pružaju idilično mesto za predah od obilaska znamenitosti.
Temišvar je grad studenata i to možete osetiti na svakom koraku. Osećaju se vibracije velikog broja mladih, uvek se nešto dešava i bez obzira na doba dana centar je pun ljudi.
Tokom leta, na glavnom trgu, Piata Victoriei, organizuju se dogadjaju sa muzikom do kasno uveče, na kojem prisustvuje mnoštvo ljudi. Posteri po gradu najavljuju brojne događaje koji dolaze, uključujući zaista velike festivale. Zaista možete osetiti da se u gradu uvek nešto dešava i stanovnici čine mesto veoma živim. U Temišvaru ne postoji mogućnost da vam bude dosadno!
Mnogo puta možete da čujete od rumuna da je Temišvar, pored Bukurešta najbolji grad za život u zemlji i jasno se vidi da ljudi tamo uživaju.
Temišvar, Evropski gradovi, Rumunija
Arhitektura u Temišvaru
U mnogim aspektima, obilje secesionističke arhitekture pružilo je Temišvaru prilično prikladan nadimak, „Mali Beč“. Ovde se secesionizam razvijao u dve različite arhitektonske faze. Vijugave linije i cvetni ukrasi obeležili su prvu fazu koja je trajala do 1908. Druga faza, koja se nastavila do Prvog svetskog rata, videla je jednostavnije, veće zgrade sa geometrijskim dizajnom. Secesionizam u Rumuniji bio je važna veza između vizantijskog stila i kasnije modernističke arhitekture.
Neka od najzanimljivijih mesta u gradu su njegove elegantne barokne zgrade, raširene po gradu, a posebno duž glavnog trga, Piata Victoriei (Trg pobede), koji se proteže od trga Opera (Piata Operei) do Bulevara Loga.
Centralna tačka je visoka rumunska pravoslavna mitropolija (Catedrala Ortodoka Mitropolitana) na južnoj strani trga. Sagrađene između 1936. i 1946. godine, njeni zeleni i crveni crepovi poređani su u mozaik. Ispred Katedrale nalazi se spomenik onima koji su izgubili živote tokom Revolucije 1989. koja je svrgnula komunističku vlast. Memorijalni muzej revolucije 1989. (Muzeul Revolutiei) nudi potpuni uvid u revoluciju u Temišvaru.
Preko puta centra grada nalazi se živopisan trg Piata Unirii (Trg jedinstva) iz doba Habzburga, tako nazvana po impozantnom prizoru rimsko-katoličkih i srpskih pravoslavnih katedrala okrenutih jedna prema drugoj. Istorijske zgrade pastelnih nijansi nižu se trgom. Tokom 18. veka ovo je bio trgovački centar grada i mesto brojnih vojnih povorki i verskih obreda.
Još jedan izvanredan otvoreni prostor u gradu je Piata Libertatii koji nudi odličan prikaz secesionističke arhitekture. Banatska oblast bila je pod turskom vlašću od 1552. do 1716. godine, kada je austrijsko-habzburški princ Eugen Savojski preuzeo je Temišvar. U to vreme izgrađen je bastion sa sedam zvezdica i kule-kapije, a močvare koje okružuju grad isušio je novi guverner Habsburga, general Merci.
Ukoliko nastavite putem dolazite do dvorca Huniadi iz 14. veka (Castelul Huniade). Izgrađen za vreme vladavine Carol Robert, a redizajnirali su ga Habsburgovci u 18. veku.
Južno i istočno od kanala Begeja nalaze se stambeni okruzi Josefin, Elisabetin i Fabric, pravi dragulji arhitekture Jugendstil ili secesije, izgrađeni uglavnom krajem 19. veka. Mali stambeni trg Piata Plevnei, južno od kanala Begeja, omeđen je odličnim primerima prve faze secesionističke arhitekture, poput Gemeinhardtove kuće paunova (Casa cu Pauni) izgrađene 1905. Fasade su prekrivene obiljem tipičnih motiva : paunovi, labudovi, sove i veverice zajedno sa vijugavom lozom i lišćem. Tema se nastavlja na zgradama uz Splaiul Tudor Vladimirescu, koje prate južnu obalu Begeja, i u manjoj meri, u blizini obližnjih Piata Maria i Bulevardul 16. decembra 1989.
Secesionistička ili secesijska arhitektura se takođe može naći u gradovima Arad (posebno na Strada Closca i Piata Avram Iancu), Oradea (hoteli Vulturul Negru i Astoria), Kluž (Narodno pozorište Odon Lechner), Satu Mare i Targu Mures (Palata kulture).
Temišvar, Evropski gradovi, Rumunija
Jevrejska kultura
Iako jevrejsko prisustvo u Banatu datira iz 2. veku nove ere, prvi pisani pomen jevrejske zajednice u Temišvaru dogodio se 1716. godine, kada je komandant turske vojske predao grad austrijskom princu Eugeniju Savojskom.
Na starom sefardskom groblju mogu se videti grobovi iz doba turske okupacije, najstariji koji pripada Azriel Assaelu, rabinu i hirurgu koji je umro 1636. Vek kasnije, rabin Meir Amigo i četiri sledbenika iz Istanbula osmelili su da se nasele u grad. Nakon primene zakona o građanskim pravima u Austrougarskom carstvu, jevrejska zajednica Temišvara je procvetala, dostigavši skoro 7.000 stanovnika. U gradu je izgrađeno šest sinagoga nakon 1867. godine, godine austrougarskog pomirenja. Danas su ostala tri, a jedan je još aktivan.
Iskoristite jedan dan da posetite obližnji grad Arad. Zatim pređite Karpate u Transilvaniji i svratite u Densus, gde možete pronaći jednu od najstarijih rumunskih crkava. Ovaj kameni spomenik izgrađen je u 13. veku, a neki istoričari pretpostavljaju da se radi o preoblikovanom rimskom mauzoleju. Sagrađena od rečnih stena, cigli sa rimskim natpisima i pogrebnog kamenja, crkva Svetog Nikole u Densu čini zanimljivu posetu. Nekoliko kilometara istočno, popnite se do ruševina tvrđave Colti u Suseniju. Dvorac se prvi put u pisanim dokumentima iz 14. veka pominje kao pripadnik porodice Cindea. Odavde uživajte u spektakularnom pogledu na neravne vrhove i grebene planina Retezat.
